Nuôi dạy con tích cực là gì? Và 10 mẹo để bạn áp dụng vào cuộc sống hàng ngày

 Nuôi dạy con tích cực không phải là nuông chiều — mà là cách giúp con tự tin, kiên cường và phát triển toàn diện. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm này, lợi ích mà nó mang lại, và 10 mẹo nhỏ để áp dụng trong chính gia đình bạn.

Người ta thường nói làm cha mẹ là công việc khó khăn nhất trên đời — và điều đó hoàn toàn đúng. Giữa bộn bề áp lực công việc, trách nhiệm mỗi ngày, cộng thêm gánh nặng cảm xúc khi phải giữ mọi thứ ổn định và "bình thường", chẳng có gì lạ khi nhiều bậc cha mẹ cảm thấy quá tải. Cũng vì vậy mà ngày càng nhiều người tìm đến chuyên gia nuôi dạy con để tìm lời khuyên "đúng đắn".

Dĩ nhiên, mỗi gia đình đều có hoàn cảnh riêng. Nhưng nuôi dạy con tích cực có thể là một công cụ hữu ích dành cho bạn.

Nuôi dạy con tích cực không yêu cầu bạn phải trở thành người cha người mẹ hoàn hảo. Cốt lõi của phương pháp này là một sự chuyển đổi tư duy — ưu tiên sự kết nối hơn là kiểm soát, đặt câu hỏi với lòng tò mò thay vì phán xét. Đó là cách nhìn nhận con như một con người cần được hướng dẫn, chứ không phải là một "vấn đề" cần sửa chữa — đặc biệt là khi con bạn đang bùng nổ cảm xúc ở siêu thị.

Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về nuôi dạy con tích cực, lý do tại sao nhiều gia đình đang áp dụng, và những mẹo nhỏ bạn có thể thử ngay hôm nay.

Nuôi dạy con tích cực là gì?

Nuôi dạy con tích cực là một phương pháp dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, kết nối cảm xúc và thiết lập ranh giới lành mạnh trong gia đình. Phương pháp này tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ gắn bó giữa cha mẹ và con cái, đồng thời giúp trẻ phát triển khả năng kiểm soát cảm xúc, tinh thần trách nhiệm và sự kiên cường.

Nguồn gốc của phương pháp này được truyền cảm hứng từ nhà tâm lý học Alfred Adler, người nhấn mạnh rằng trẻ em cần cảm thấy mình thuộc về và có giá trị trong cuộc sống. Theo thời gian, nuôi dạy con tích cực đã phát triển với sự hỗ trợ từ nhiều nghiên cứu về phát triển trẻ nhỏ, thuyết gắn bó và khoa học thần kinh. Dù gần đây phương pháp này được lan truyền rộng rãi qua blog và mạng xã hội, nó không phải là một trào lưu nhất thời mà là công cụ được củng cố bởi hàng thập kỷ nghiên cứu khoa học và thực tiễn.

Những người áp dụng nuôi dạy con tích cực tin rằng trẻ sẽ phát triển tốt hơn khi được cảm thấy an toàn, được lắng nghe và được hỗ trợ. Khi trẻ biết rằng cảm xúc của mình là hợp lệ và tiếng nói của mình có giá trị, chúng sẽ sẵn sàng học hỏi, hợp tác và trưởng thành — không phải vì sợ hình phạt, mà vì chúng cảm thấy được thấu hiểu.

Nuôi dạy con tích cực không loại bỏ kỷ luật — mà là định nghĩa lại khái niệm đó. Thay vì dùng sự sợ hãi hay xấu hổ để thay đổi hành vi, phương pháp này sử dụng sự đồng cảm, tính nhất quán và những kỳ vọng rõ ràng để hướng dẫn trẻ. Kết quả là, cha mẹ có thể giảm bớt những "cuộc chiến quyền lực" và giúp trẻ rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề.

Trong thực tế, nuôi dạy con tích cực có thể là:

• Quỳ xuống ngang tầm mắt của con để nói chuyện thay vì hét lên từ xa

• Gọi tên cảm xúc một cách cụ thể thay vì nói “Con ổn mà”

• Đưa ra lựa chọn trong khuôn khổ như: “Con muốn đánh răng trước hay sau khi mặc đồ ngủ?” thay vì ra lệnh

Chỉ với những thay đổi nhỏ và có chủ đích, bạn có thể tạo ra một môi trường gia đình đầy yêu thương, nơi con không chỉ học được “làm gì”, mà còn hiểu được “tại sao điều đó lại quan trọng”.

Ưu điểm và hạn chế của phương pháp nuôi dạy con tích cực

Cũng như bất kỳ phương pháp giáo dục nào, nuôi dạy con tích cực có cả mặt thuận lợi và những thách thức nhất định. Đây không phải là “phép màu” có thể thay đổi mọi thứ ngay lập tức, nhưng nó có thể giúp định hình lại bầu không khí cảm xúc trong gia đình bạn theo hướng tích cực và bền vững. Tuy nhiên, trước khi bắt đầu áp dụng, bạn cần hiểu rõ cả lợi ích lẫn khó khăn của phương pháp này.

Ưu điểm của nuôi dạy con tích cực

1. Tăng cường mối liên kết giữa bạn và con cái:

Khi bạn tiếp cận con bằng sự đồng cảm và tò mò — ngay cả khi con đang cư xử “tồi tệ nhất” — bạn đang gửi đến con một thông điệp mạnh mẽ: “Dù con thế nào đi nữa, con vẫn luôn được yêu thương.” Chính cảm giác an toàn về mặt cảm xúc này sẽ xây dựng niềm tin và khả năng phục hồi lâu dài cho trẻ. Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường như vậy thường cởi mở hơn, cảm thấy an toàn hơn và sẵn sàng tìm đến cha mẹ khi gặp khó khăn.

2. Khuyến khích hành vi tích cực lâu dài:

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ phản ứng tốt hơn với sự khích lệ và giao tiếp tôn trọng, thay vì hình phạt hay sự đe dọa. Nuôi dạy tích cực tập trung vào việc dạy trẻ kỹ năng như giải quyết vấn đề và kiểm soát cảm xúc — thay vì trừng phạt khi con mắc lỗi. Dù hiệu quả có thể không thấy ngay lập tức như khi phạt, nhưng về lâu dài, cách tiếp cận này giúp trẻ trưởng thành hơn và phát triển bền vững hơn.

3. Làm gương về trí tuệ cảm xúc cho trẻ:

Mỗi lần bạn giữ được bình tĩnh trong tình huống căng thẳng, thừa nhận cảm xúc hoặc nhận trách nhiệm về hành vi của mình, là mỗi lần bạn cho con thấy ví dụ thực tế về cách điều tiết cảm xúc lành mạnh. Lâu dần, trẻ sẽ học và hình thành kỹ năng này cho bản thân.

Hạn chế của nuôi dạy con tích cực

1. Yêu cầu sự kiên nhẫn và bản lĩnh cảm xúc cao:

Phương pháp này thường đòi hỏi bạn phải tạm dừng, hít thở và phản ứng một cách có suy nghĩ. Nhưng trong những khoảnh khắc “toàn thân căng thẳng”, điều đó không phải lúc nào cũng dễ làm — thậm chí đôi khi còn không khả thi hoặc không mang lại hiệu quả ngay lập tức.

2. Có thể gây bối rối nếu thiếu ví dụ cụ thể:

Những khái niệm như “kết nối trước rồi mới chỉnh sửa hành vi” nghe thì rất hay, nhưng khi con bạn đang nhét đậu vào mũi hay đập cửa vì giận dỗi thì... thực tế ra sao? Nếu bạn không có sự hỗ trợ hoặc công cụ thực tế, bạn có thể cảm thấy như mình đang bơi trong một biển từ ngữ đầy tích cực nhưng lại thiếu phương hướng rõ ràng để áp dụng.

Làm thế nào để thực hành nuôi dạy con tích cực? 10 mẹo đơn giản cha mẹ có thể thử ngay hôm nay

Bạn không cần phải là “chuyên gia kiểm soát cảm xúc” mới có thể bắt đầu hành trình nuôi dạy con tích cực. Mục tiêu của phương pháp này không phải là làm cha mẹ một cách hoàn hảo — vì điều đó là không thể. Điều bạn đang cố gắng thực hiện là xây dựng mối liên kết bền chặt hơn với con và hướng dẫn con hành xử một cách tôn trọng.

Dưới đây là 10 cách thực tế để bạn có thể áp dụng phương pháp này vào cuộc sống hàng ngày — kể cả trong những lúc mọi thứ có vẻ rối tung lên.

1. Thừa nhận cảm xúc của con, ngay cả khi bạn không đồng tình với hành vi của trẻ

Thay vì lập tức kỷ luật con, hãy bắt đầu bằng việc công nhận cảm xúc mà con đang trải qua, dù đó là giận dữ, buồn bã hay tội lỗi.

Ví dụ: “Con đang rất tức giận vì em trai lấy mất đồ chơi. Điều đó thật khó chịu.”

Việc thừa nhận cảm xúc không có nghĩa là bạn chấp nhận việc con hét lên hay đánh người khác. Nhưng nó giúp con cảm thấy được lắng nghe, từ đó giảm bớt căng thẳng và giúp con bình tĩnh hơn.

2. Hãy tò mò thay vì phản ứng tức giận

Khi con bạn bùng nổ cảm xúc hay hành xử tiêu cực, hãy cố gắng tìm hiểu lý do đằng sau hành vi ấy. Con có đang mệt không? Quá kích thích? Đói? Cảm thấy cô đơn?

Hành vi là một cách giao tiếp, đặc biệt với trẻ nhỏ. Khi bạn chuyển từ câu hỏi “Con bị sao vậy?” sang “Chuyện gì đang xảy ra với con?”, bạn mở ra cánh cửa của sự thấu hiểu — và phản ứng của con cũng sẽ nhẹ nhàng hơn.

💙 Gợi ý nhỏ: Hãy thử “giữ không gian an toàn” cho cảm xúc của con — bạn sẽ thấy sự thay đổi rõ rệt trong cách con giao tiếp với bạn.

3. Duy trì thói quen nhất quán để tạo cảm giác an toàn

Trẻ nhỏ phát triển tốt trong môi trường có thói quen đều đặn — đặc biệt khi thế giới xung quanh chúng trở nên khó đoán. Những giờ đi ngủ cố định, giới hạn thời gian xem màn hình, hoặc các hoạt động sau giờ học giúp con cảm thấy yên tâm hơn và giảm các cơn “khủng hoảng” vì thay đổi đột ngột.

Hãy xây dựng những nhịp sinh hoạt phù hợp với gia đình bạn — và cố gắng duy trì chúng. Thói quen cũng có thể rất vui vẻ và dễ thương!

4. Đưa ra lựa chọn trong khuôn khổ

Việc để trẻ được chọn lựa giúp trẻ cảm thấy mình có tiếng nói, từ đó tránh được những “trận chiến quyền lực” không đáng có. Thay vì ra lệnh, hãy đưa ra các lựa chọn có giới hạn rõ ràng:

Ví dụ: “Con muốn mặc áo đỏ hay áo xanh?” hoặc “Con muốn dọn sách trước hay dọn đồ chơi trước?”

Điều quan trọng là bạn chỉ nên đưa ra những lựa chọn mà bạn sẵn sàng chấp nhận, thay vì mở ra một cuộc “mặc cả vô tận”. Đây là cách để cho trẻ tự chủ ở mức phù hợp, trong khi bạn vẫn giữ quyền định hướng.

5. Kỷ luật một cách bình tĩnh, không phải dễ dãi

Nuôi dạy tích cực không có nghĩa là bạn buông lỏng hoàn toàn hay để con muốn gì làm nấy. Ranh giới là cần thiết và lành mạnh cho sự phát triển của trẻ.

Bạn có thể nói: “Con tức giận là chuyện bình thường, nhưng đánh người khác là không được. Mẹ sẽ giúp con tìm cách khác để thể hiện cảm xúc.”

Hãy kiên định với hậu quả đã đặt ra (như cất món đồ chơi nếu con dùng nó để đánh người), nhưng không quát mắng hay làm con xấu hổ. Khi bạn xử lý mọi chuyện bằng sự bình tĩnh, con sẽ học được tính trách nhiệm và lòng tôn trọng từ chính cách bạn làm gương.

6. Chia sẻ cảm xúc và cách bạn vượt qua chúng

Hãy là tấm gương sống cho những điều bạn muốn con học được. Khi bạn cảm thấy căng thẳng, hãy thử nói: “Mẹ đang thấy quá tải, nên mẹ sẽ thở sâu vài lần để bình tĩnh lại.”

Việc bạn thể hiện cảm xúc một cách rõ ràng và lành mạnh giúp con hiểu rằng cảm xúc là điều bình thường — và hoàn toàn có thể kiểm soát được. Đồng thời, con cũng sẽ học cách gọi tên và xử lý cảm xúc của chính mình.

7. Luôn sửa chữa sau mỗi lần mâu thuẫn

Bạn sẽ có lúc mất bình tĩnh. Sẽ có lúc bạn quát lên, hoặc phản ứng gay gắt. Điều đó không khiến bạn trở thành một người cha/mẹ tồi — mà là điều rất con người. Quan trọng là bạn dám sửa sai.

Khi mọi thứ đã dịu xuống, hãy nói: “Mẹ xin lỗi vì đã la con. Điều đó không công bằng. Mẹ bị căng thẳng, và mẹ đang cố gắng xử lý tốt hơn.”

Lời xin lỗi sẽ giúp xây dựng lòng tin, dạy con biết chịu trách nhiệm và chứng minh rằng tình yêu thương không phụ thuộc vào sự hoàn hảo — cả ở bạn lẫn con.

8. Ghi nhận những điều con làm đúng

Khích lệ tích cực là một công cụ rất mạnh mẽ — hãy thực hành nó. Đừng chỉ phản ứng khi con mắc lỗi. Hãy chú ý và công nhận những điều con làm tốt.

Ví dụ: “Mẹ thấy con giúp em nhặt đồ chơi. Con thật tốt bụng.”
Hoặc: “Cảm ơn con đã tự bắt đầu làm bài tập mà không cần nhắc. Con rất có trách nhiệm đấy.”

Cách này sẽ giúp con phát triển một hình ảnh tích cực về bản thân — không chỉ bị định nghĩa bởi sự phê bình.

9. Kết nối trước khi xảy ra xung đột

Trẻ thường cư xử tiêu cực khi “cạn kiệt sự kết nối”. Chỉ cần 5 phút dành riêng cho con mỗi ngày cũng có thể giúp “nạp lại bình cảm xúc” cho trẻ. Bạn có thể thử:

• Chơi một trò chơi ngắn cùng con

• Ôm và đọc một câu chuyện đơn giản

• Cho con làm “người chỉ huy” trong một hoạt động nhỏ

Sự kết nối đều đặn sẽ giúp con cảm thấy được yêu thương và giảm các hành vi gây rối.

10. Chăm sóc chính mình cũng quan trọng như chăm con

Bạn không thể hỗ trợ cảm xúc cho con nếu bản thân bạn kiệt sức. Làm cha mẹ là hành trình không ngừng nghỉ — và bạn cũng xứng đáng nhận được sự quan tâm, yêu thương.

Tự chăm sóc bản thân trong giai đoạn làm cha mẹ có thể đơn giản như:

• Nhờ sự giúp đỡ từ người bạn đời, bạn bè hoặc người thân

• Thở sâu 3 lần trong phòng tắm

• Ăn uống đầy đủ trước khi cơ thể kiệt sức

Đừng quên: bạn xứng đáng được nghỉ ngơi và hồi phục.

Kết luận: Hành trình nuôi dạy tích cực bắt đầu từ sự thấu hiểu

Không có cha mẹ nào hoàn hảo, và nuôi dạy con chưa bao giờ là con đường bằng phẳng. Nhưng với từng hành động nhỏ — từ việc thừa nhận cảm xúc, lắng nghe con cái đến việc học cách chăm sóc chính mình — bạn đang gieo mầm cho một môi trường yêu thương, an toàn và tích cực trong gia đình.

Nuôi dạy con tích cực không đòi hỏi bạn phải “giỏi” ngay từ đầu, mà chỉ cần bạn can đảm thay đổi từng chút một, đủ kiên nhẫn để lắng nghe và đủ yêu thương để sửa chữa. Mỗi bước đi dù nhỏ, nhưng đều có thể mang lại những thay đổi lớn lao cho tâm hồn trẻ nhỏ — và cho chính bạn.

Hãy bắt đầu từ hôm nay, bằng chính sự dịu dàng trong trái tim mình.